Εκατόν τριάντα πέντε ποιητές από τριάντα πέντε χώρες συνάντησαν τον «Μέγα Ελληνα» με το αινιγματικό βλέμμα
«Οταν ο Χάιντεγκερ προβληματιζόταν για το πώς ένας ποιητής μπορεί να συνομιλήσει με το έργο ενός ομότεχνού του, δεν ήταν δυνατόν να φανταστεί ότι μόνον ο Κωνσταντίνος Καβάφης θα έδειχνε τον δρόμο που οδηγεί σε μια τέτοια συνομιλία. Αυτός, «Ο Μέγας Ελλην», όπως αποκαλεί τον Κωνσταντίνο Καβάφη ένας εκ των συνομιλητών του, ο Ρουμάνος Πέτρου Ρομοσάν στο ομότιτλο ποίημά του.
Και δεν είναι ο μόνος. Δίπλα του στέκουν μέγιστα, μεγάλα και λιγότερο μεγάλα ονόματα της παγκόσμιας ποίησης από τη μεσογειακή Ισπανία έως τις χώρες του ευρωπαϊκού βορρά κι ακόμα πέρα στον μακρινό Ισημερινό, τις πατρίδες του φανταστικού και μαγικού ρεαλισμού Αργεντινή και Κολομβία, ανεβαίνοντας βόρεια στη μεγάλη χώρα του Γουίτμαν, και πάλι κάτω έως τα Βαλκάνια και τη γενέθλια γη, την Αίγυπτο.
Αυτός «ο Ελληνας κύριος με ψαθάκι που στέκει ελαφρώς λοξά προς το σύμπαν» και που έγραψε στη μικρή κι ανίσχυρη -όπως την ονομάζουμε σήμερα- ελληνική κατάφερε να κατακτήσει ολόκληρο σχεδόν τον πλανήτη με τη ποίησή του και να τον κάνει και πάλι... ελληνικό.
Με δεκαεννιά γλώσσες συναντήθηκε η ποίησή του. Εκατόν τριάντα πέντε ποιητές από τριάντα πέντε χώρες εγκολπώθηκαν τα ποιητικά του κελεύσματα. Και δεν θα τα γνωρίζαμε ούτε εμείς αν δεν φρόντιζαν κάποιοι ένθερμοι εραστές της ποίησής του να ψάξουν ανά τον κόσμο να τα ανακαλύψουν και να μας τα προσφέρουν -μέγιστη προσφορά αλήθεια σε μικρόψυχους καιρούς -σ' έναν καλλιεπή τόμο με τίτλο «Συνομιλώντας με τον Καβάφη- Ανθολογία ξένων καβαφογενών ποιημάτων».
Διαβάζεται ως σημερινός
Το συμπέρασμα είναι εκθαμβωτικό και μοναδικό. Οπως αναφέρει στην εισαγωγή του ο επιμελητής και ανθολόγος, «παρότι η έρευνα περιορίστηκε σε 21 μόνο χώρες, επιβεβαίωσε ότι ο Καβάφης διαβάζεται σήμερα, ακόμα και μέσα από μετάφραση, ως ένας σημερινός ποιητής. Επιβεβαίωσε ακόμα ότι ο Καβάφης έχει αποκτήσει το κύρος και την αίγλη ενός παγκόσμιου ποιητή».
Πολυπληθής ποιητική οικογένεια
Στον τόμο του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας έχουν επιλεχθεί και ανθολογηθεί 153 «καβαφογενή» ποιήματα που έχουν άμεση αφετηρία την ποίηση του Καβάφη διότι διαφορετικά η συγκομιδή θα ήταν τεράστια αλλά και ποιήματα με αδιαφιλονίκητο το στοιχείο της διακειμενικότητας. Ακόμα υπάρχουν ποιήματα με πρωταγωνιστή τον ίδιο τον Καβάφη ή που συνομιλούν μαζί του.
Τι λένε οι αριθμοί
Τι είναι όμως εκείνο που καθιστά τον Καβάφη παγκόσμιο και του δίνει τη δυνατότητα να συνομιλεί και να εμπνέει τους ομότεχνούς του, κάθε ηλικίας, τόσα χρόνια μετά το θάνατό του, γεγονός μοναδικό στην παγκόσμια γραμματολογία; Πολύ περισσότερο όταν αυτή η θαυμαστή επικοινωνία συντελείται μέσω μεταφράσεων;
Η ειρωνεία
Ο σπουδαίος Αγγλος ποιητής Γ. Χ. Οντεν θα παραδεχθεί το 1961, ότι ο Καβάφης δεν έπαψε να επηρεάζει την ποίησή του για περισσότερο από τριάντα χρόνια γράφοντας «κατά τον τρόπο του» το ποίημα Rois Faineants. Ο συμπατριώτης του Λόρενς Ντάρελ δεν περιορίζεται στις καβαφικές αναφορές του στο περίφημο «Αλεξανδρινό κουαρτέτο» αλλά συνομιλεί μαζί του εν θερμώ στο ποίημα «Καβάφης».
Ο Μπέρτολτ Μπρεχτ φαίνεται να είναι από τους πρώτους Γερμανούς ποιητές που γνωρίζει τον «Μεγάλο Ελληνα». Λίγο μετά την εξέγερση του Ιουνίου του 1953 εναντίον του καθεστώτος της τότε Λ.Δ.Γ γράφοντας τις «Ελεγείες του Μπούκοφ» συνδιαλέγεται με τον Καβάφη στο «Διαβάζοντας έναν μεταγένεστερο Ελληνα ποιητή». Ενα ποίημα ολιγόστιχο αλλά πολύ κοντά στο ειρωνικό και τραγικό συγχρόνως καβαφικό πνεύμα.
Ο Τζουζέπε Ουγκαρέτι θα εισαγάγει στην Ιταλία το έργο του Καβάφη, τον οποίο εγνώριζε από την κοινή τους γενέθλια πόλη, την Αλεξάνδρεια. Αργότερα, το 1946, ο άλλος σπουδαίος Ιταλός ποιητής, ο Εουτζένιο Μοντάλε, θα μεταφράσει το «Περιμένοντας τους Βαρβάρους» και θα συνομιλήσει μαζί του στο «Διαβάζοντας τον Καβάφη».
Από τη συναισθηματική Ρωσία ο Ιωσήφ Μπρόντσκι θα ομολογήσει πλήρως την εσωτερική σχέση του με τον Καβάφη καταθέτοντάς την σε τρία ποιήματα. Κι ανάμεσα σ' αυτούς τόσοι άλλοι ποιητές γνωστοί ή λιγότερο γνωστοί: ο Αιγύπτιος Φαρούκ Σούσα, ο Τσέχος Μίροσλαβ Χόλουμπ, ο Σέρβος Ιβαν Λάλιτς, ο Πορτογάλος Ζόρζε ντε Σένα, ο Βρετανός Τζον Χιθ Σταμπς, ο Αμερικανός Τζέιμς Μέριλ, ο Γερμανός Γιόχακιμ Σαρτόριους, ο Γάλλος Ζακ Ρεντά κι όλοι οι άλλοι που συνάντησαν μια ποιητική μέρα τον γέροντα της Αλεξάνδρειας να κάνει τη βόλτα του στην παραλία της μοναδικής αυτής πολιτείας.
Και είναι σίγουρο ότι τη στιγμή εκείνη, ο ποιητής με το αινιγματικό βλέμμα, αν τους μιλούσε, θα τους επαναλάμβανε τη γνωστή φράση, που τεχνηέντως διοχέτευε στο ευρύτερο κοινό: «Ο Καβάφης είναι ο ποιητής του μέλλοντος».
Αναδημοσιεύεται από την εφημερίδα «Καθημερινή» 26-03-2000
Το πώς, μια ολόκληρη περιπέτεια δηλαδή, μας το λέει ο εμψυχωτής αυτής, ανθολόγος και επιμελητής του τόμου, Νάσος Βαγενάς, στην εισαγωγή του. Αξίζει βέβαια να αναφερθεί ότι το σχετικό ερευνητικό πρόγραμμα ανήκει στο Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας που εξέδωσε και το βιβλίο. Εκτός από το Ν. Βαγενά, εργάστηκαν για τη υλοποίησή του ο Δημήτρης Δασκαλόπουλος και η Κίρκη Κεφαλέα. Η περιπέτεια αυτή είχε ως στόχο της να καταγράψει την «παρουσία» του Καβάφη στο έργο ξένων ποιητών και να συγκεντρώσει ποιήματα που συνδέονται με μιαν οποιαδήποτε σχέση με τον Αλεξανδρινό ή με το έργο του.
Ο Καβάφης δεν υπήρξε γεννήτωρ παιδιών αλλά ποιημάτων που μέσα στα χρόνια γέννησαν άλλα ποιήματα, ας πούμε, τα εγγόνια και τα δισέγγονά του. Ετσι ο 21ος αιώνας μοιάζει να έρχεται μαζί με ολόκληρη την πολυπληθή, καβαφογενή, ποιητική, παγκόσμια οικογένεια. Ο όρος ποίημα «καβαφογενές» χρησιμοποιήθηκε από τον αείμνηστο Γ. Π. Σαββίδη, στον οποίο άλλωστε αφιερώνεται και ο εν λόγω τόμος. Για τον Σαββίδη «καβαφογενή είναι τα ποιήματα που έμμεσα είτε άμεσα έχουν αφετηρία κάποιαν από τις συνθέσεις του Καβάφη».
Σύμφωνα με την άχαρη γλώσσα των αριθμών, τα ποιήματα που θεματοποιούν τον Καβάφη είναι 44 και, εκτός από ελάχιστα, έχουν ως τίτλο τους το όνομα του Αλεξανδρινού ποιητή. Κάποια άλλα, οκτώ τον αριθμό, θεματοποιούν την καβαφική Αλεξάνδρεια, ενώ αναφορές σ' αυτήν συναντώνται και σε πολλά ακόμη. Τα υπόλοιπα, όπως πληροφορεί ο Ν. Βαγενάς, είναι ποιήματα «που διασυνδέονται με συγκεκριμένα καβαφικά ποιήματα, σε μια ποικιλία σχέσων που κλιμακώνεται από την απλή αναφορά ενός καβαφικού στίχου ώς την αναπραγμάτευση του θέματος διαφόρων καβαφικών ποιημάτων».
Ο Οντεν μίλησε για τόνο φωνής και μοναδικότητα, ο Μπρόντσκι για την απογυμνωμένη του ποίηση, ο Σεφέρης για το παράδοξο της καβαφικής ποίησης να συγκινεί ποιητικά με μια γλώσσα μη ποιητική. Ο Ν. Βαγενάς δίνει τη δική του ερμηνεία. «Ο Καβάφης», υποστηρίζει, «είναι ο μόνος ποιητής που χρησιμοποιεί την ειρωνεία ως κύριο μηχανισμό παραγωγής ποιητικότητας. Η ιδιάζουσα δραματική και τραγική ειρωνεία του Καβάφη, η οποία διαμορφώνει την εξίσου πυκνή λεκτική ειρωνεία του, είναι εκείνο που κάνει τη γλώσσα του να μπορεί να προκαλεί ποιητική συγκίνηση, καθιστώντας περιττό τον γλωσσικό αισθησιασμό».
Αρθρογράφος: Έλενα Χουζούρη.